Hiperaktiv uşaqlar, valideyn dəstəyi

Hiperaktiv uşaqlar, diqqət əskikliyi və hiperaktivlik Pozuntu, beynin işləmə tərzindəki fərqliliklərlə əlaqəli bir nevroloji inkişaf pozuntusudur. Bu pozuntuya sahib uşaqlar:

• Diqqətlərini toplamaqda çətinlik çəkə bilər
• Daim hərəkətdə olurlar
• İmpulsiv (düşünmədən hərəkət edən) davranışlar sərgiləyə bilərlər
• Əlavə olaraq, bu pozuntu təkcə oğlan uşaqlarında deyil, qızlarda da rast gəlinir, lakin qızlarda əlamətlər daha “sakit” formada (məsələn, diqqətsizlik) ola bilər və buna görə də daha gec diaqnoz qoyula bilər.

🧠 Hiperaktiv pozuntu və diqqət əskikliyinin 3 əsas növü:

1. Kombinə olunmuş tip – həm diqqətsizlik, həm də hiperaktivlik
2. Hiperaktiv və impulsiv tip – diqqətsizlik az olur
3. Diqqətsiz və diqqəti yayınan tip – hiperaktivlik olmadan

Hiperaktiv nədir, hiperaktivliyin əlamətləri 📌

• Daim əl-qol oynatma, yerdə oturmama
• Lazımsız yerə qaçma, dırmaşma
• Sakit oynaya bilməmək
• Daim danışmaq
• Sual tam bitməmiş cavab vermək
• Sıra gözləməkdə çətinlik
• Başqalarının sözünü kəsmək və ya oyunlarına qarışmaq

📌 Diqqət əskikliyi əlamətləri

• Tapşırıqları və fəaliyyətləri bitirə bilməmək
• Təlimatlara əməl etməmək
• Unutqanlıq və dağınıqlıq
• Dərs və ya oyun zamanı tez diqqəti yayınmaq
• Lazım olan əşyaları itirmək (qələm, dəftər, oyuncaqlar və s.)

Hiperaktiv Diaqnozu, nə zaman qoyulur? 📅

Uşaqlarda hiperaktivlik simptomları 12 yaşından əvvəl ortaya çıxır. Amma bəzən daha gec fərq edilir. Diaqnoz üçün:

• Ailə, məktəb və mütəxəssis müşahidələri vacibdir
• Fiziki və psixoloji testlər aparıla bilər
• Diaqnoz üçün laboratoriya və ya qan testi yoxdur

⚠️ Nə zaman narahat olmaq lazımdır?

Əgər uşağın davranışları:

• Məktəbdə dərslərə və tapşırıqlara mane olursa
• Sosial münasibətlərinə zərər verirsə (məsələn, dost tapmaqda çətinlik)
• Müəllimlər və valideynlərlə münasibətdə çətinlik yaradırsa

Bu zaman mütəxəssislə danışmaq vaxtıdır.

🧪 Diqqət əskikliyi,  səbəbləri Nələrdir?

• Genetik meyillik (ailə üzvlərində varsa risk artır)
• Erkən doğum (37 həftədən əvvəl)
• Ana bətnində spirt, siqaret və ya narkotik maddələrə məruz qalma
• Beyin travması və ya nevroloji xəstəliklər

Hiperaktivlik sindromu pis tərbiyə və ya ailə günahı ilə bağlı deyil.

👪 Valideynlər üçün Davranış Strategiyaları

🔄 Rutin yaradın

• Hər gün eyni saatda yuxu, yemək və dərs vaxtları təyin edin
• Gün ərzində sabit və öncədən bilinən proqram uşaq üçün rahatlıq yaradır

🧘‍♂️ Enerjini düzgün yönləndirin

• Uşağın enerjisini boşaltması üçün hər gün aktivlik saatı olsun (qaçmaq, rəqs etmək və s.)

✅ Müsbət davranışları tərif edin

• Nümunə: “Bu gün oyuncaqlarını yığdığın üçün çox sevindim!”
• Tərif, həmin davranışın davamını motivasiya edir

🌟 Mükafat sistemi qurun

• Hər uğurlu tapşırıq üçün uşaq çıxartma (sticker) alsın
• 10 çıxartmadan sonra sevdiyi fəaliyyətə 30 dəq icazə verin (məsələn, oyun)

📋 Tapşırıqları addımlara bölün

• “Dərs oxu” əvəzinə: 1) dişini fırçala, 2) dəftərini çıxart, 3) tapşırığı oxu

⏱ Fokuslanma üçün vaxt ayırın

• 10-15 dəq tapşırıq + 5 dəq fasilə dövrləri yaratmaq
• Fasilədə ekran əvəzinə fiziki aktivlik tövsiyə olunur

🧠 Fokuslanma üçün “5 duyğu” texnikası:

Fasilədən sonra uşağın yenidən diqqətini toplaması üçün aşağıdakı texnika istifadə olunur:

• Gördüyün 5 şey
• Eşitdiyin 4 şey
• Hiss etdiyin 3 şey (toxunma)
• Kokladığın 2 şey
• Dadına baxdığın 1 şey

Bu texnika uşağı indiki ana qaytarmağa və yenidən dərsə fokuslanmağa kömək edir.

📚 Araşdırmalardan Nəticələr

1. DEHB simptomları olan uşaqların 60-80%-i məktəb həyatında çətinliklə üzləşir.
2. Qız uşaqlarında DEHB simptomları daha çox diqqətsizlik formasında olur və diaqnoz gec qoyulur.
3. Hiperaktiv uşaqların 50%-dən çoxu əlavə olaraq yuxu və ya anksiyete kimi çətinliklər yaşayır.

Hiperaktiv uşaqlar, dəstək Növləri

Məktəbdə xüsusi təhsil üzrə coordinator ilə işləmək

• Evdə davranış planları hazırlamaq
• Psixoloq və terapevtlərdən dəstək almaq
• Təlim və valideyn dəstək qruplarına qoşulmaq

Hiperaktiv uşaqlar müalicəsi, müalicə növləri 💊

• Psixostimulyator dərmanlar (məsələn, Metilfenidat)
• Davranış terapiyası
• Valideyn təlimləri və ailə psixoterapiyası
• Qidalanma və yuxu rejiminə nəzarət

Tez-tez verilən suallar

Sual: Hiperaktiv uşaq necə tanınır?
Cavab: Hiperaktiv uşaqlar daim hərəkətdə olur, sakit oynaya bilmirlər, diqqətlərini toplamaqda çətinlik çəkirlər və çox vaxt impulsiv davranışlar sərgiləyirlər.

Sual: Hiperaktiv uşaqlara valideynlər necə kömək edə bilər?
Cavab: Valideynlər uşaq üçün sabit gündəlik rejim qurmalı, enerjisini yönləndirmək üçün fiziki aktivliklər təmin etməli və müsbət davranışlarını tərif etməlidirlər. Tapşırıqları addımlara bölmək və mükafat sistemi də tövsiyə olunur.

Məqaləni oxumağa vaxtınız yoxdur? o zaman buradan podkast formasını dinlə.