Autizm, uşağınızda bu əlamətlər varsa bu yazını mütləq oxuyun

Autizm, bəzən bir uşağın dünyanı necə fərqli və dərin hiss etdiyini anlayacağımız yeganə pəncərə ola bilər.

Autizm testi, uşaqlarda diaqnostika necə aparılır?

Autizm ya da autizm spektr pozuntusu, beyindəki fərqli işləmə üsulundan qaynaqlanan bir nevroinkişaf vəziyyətidir. Bu fərqlilik insanların sosial münasibətlərə, duyğulara, davranışlara və gündəlik həyata fərqli yanaşması ilə xarakterizə olunur. Hər kəsdə eyni şəkildə görünmür; bu səbəblə “spektr” anlayışı istifadə olunur – çünki autizmli fərdlərin təcrübələri və ehtiyacları çox geniş və müxtəlif ola bilər.

Valideynlər və müəllimlər üçün autizmli uşaqlardakı fərqlilikləri erkən tanımaq olduqca vacibdir. Uşağın nitqində gecikmə, sosial qarşılıqlı əlaqədə çətinlik, eyni hərəkətlərin təkrarı və duyğu həssaslığı kimi əlamətlər müşahidə edilirsə, autizm testi üçün ixtisaslaşmış bir mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir.

Testlər adətən valideynlərin müşahidələrinə, inkişaf tarixçəsinə və uşağın davranışlarına əsaslanır. Bu testlərdə ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule) və ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised) kimi metodlardan istifadə olunur.

Autizm sağalırmı, müalicə yoxsa dəstək vacibdir?

Bir çox ailənin ağlındakı əsas suallardan biri budur: “Autizm sağalırmı?” Cavab qısadır: Autizm xəstəlik deyil ki, sağalsın. Autizm insan beyninin fərqli işləmə tərzidir. Bu, həyat boyu davam edən bir haldır, lakin uyğun dəstək və mühitlə autizmli fərd uğurlu və dolğun həyat yaşaya bilər.

Erkən yaşlardan etibarən başlayan müdaxilələr – davranış terapiyaları, nitq terapiyası, sensor dəstəklər – uşağın sosial və emosional inkişafına ciddi şəkildə töhfə verir. Bu müdaxilələr, uşağın öz potensialını maksimum şəkildə istifadə etməsinə yardım edir.

Autizm sindromu, fərqlilik yoxsa pozuntu?

Tibbi ədəbiyyatda autizm sindromu “pozuntu” kimi təsvir edilsə də, bir çox mütəxəssis və autizmli fərd bu yanaşmaya qarşı çıxır. Bunun yerinə nevrodiversiya (neurodiversity) anlayışı ön plana çıxır. Bu yanaşma, autistik fərdlərin beyinlərinin sadəcə fərqli işlədiyini qəbul edir – zəiflik yox, müxtəliflik kimi.

Autistik insanlar arasında riyaziyyat, musiqi, yaddaş və müşahidə sahələrində yüksək qabiliyyətlərə sahib olanlar az deyil. Əsl problem, cəmiyyətin bu fərqliliyə uyğunlaşmaması və yetərli anlayış göstərməməsidir.

✅ Uşaq öz adını eşidəndə reaksiya vermirsə… bu, erkən autizm əlaməti ola bilər.

Autizm Kanner sindromu, klassik autizmin təməl forması

Kanner sindromu, 1943-cü ildə Leo Kanner tərəfindən ilk dəfə təsvir edilmiş autizm formasıdır. Bu sindromda uşaqların ətraf mühitə qarşı marağının az olması, sosial ünsiyyətdən qaçınmaları, eyni davranışların təkrar edilməsi və nitq çətinlikləri müşahidə olunur.

Əvvəllər Kanner sindromu ilə Asperger sindromu arasında sərt fərqlər qoyulurdu. Lakin müasir yanaşmalar bütün bu formaları autizm spektr pozuntusu daxilində qiymətləndirir və hər fərdin özünəməxsus profilini nəzərə alır.

Autizm əlamətləri, erkən dövrdə nələrə diqqət yetirilməlidir?

Autizmli uşaqlar çox vaxt həyatın ilk illərində fərqlənməyə başlayır. Aşağıdakı əlamətlər diqqətə alınmalıdır:

• Göz kontaktı qurmaqda çətinlik
• Adla çağrıldığında cavab verməmək
• Gec danışmaq və ya danışmamaq
• Təkrarlanan hərəkətlər (əl çırpmaq, fırlanmaq)
• Oyuncaqları qeyri-adi şəkildə istifadə etmək
• Səs-küyə və işığa qarşı həssaslıq
• Sosial qarşılıqlı əlaqədən qaçmaq

✅ Təhsil sistemində fərdi proqramlar vacibdir… çünki hər bir autizmli uşaq fərqli dəstəyə ehtiyac duyur.

Gizlənən simptomlar və nəticələri

Maskalama, autistik insanların əslində içində olduqları narahatlıq və fərqliliyi gizlədərək “normal” görünməyə çalışmasıdır. Bu, xüsusilə qız uşaqlarında geniş yayılıb və autizmin gecikmiş diaqnozuna səbəb ola bilər.

Maskalama, uzun müddətdə psixoloji yüklənməyə, anxiyete, depressiya və emosional tükənməyə səbəb ola bilər. Uşaqların “normal görünməsi” onların rahat və sağlam olduğu anlamına gəlmir.

Autizmli uşaqlarda təhsil, fərdi yanaşma necə olmalıdır?

Autizmli uşaqlar üçün inklüziv təhsil yanaşması vacibdir. Bu yanaşma uşağın ehtiyaclarına uyğun fərdi təhsil planlarının hazırlanmasını tələb edir.

• Dərs mühitində sakit və strukturlu şərait
• Vizual dəstək və gündəlik planlama
• Dəyişikliklərə uyğunlaşdırılmış keçid strategiyaları
• Valideyn və müəllimlər arasında sıx əməkdaşlıq

Əsas məqsəd uşağın öz potensialını inkişaf etdirməsi və sosial həyatla uyğunlaşmasıdır.

✅ Valideynlər üçün psixoloji dəstək də vacibdir… çünki güclü valideyn dəstəyi, uşağın inkişafına birbaşa təsir göstərir.

Autizmin səbəbləri, genetika və ətraf mühit faktorları

Autizmin dəqiq səbəbi məlum olmasa da, elm adamları genetik və ətraf mühit faktorlarının birləşməsinin rol oynadığını düşünürlər.

Genetik faktorlar:

• Fragile X sindromu
• Rett sindromu
• Tuberous sclerosis
• Gen mutasiyaları

Ətraf mühit faktorları:

• Hamiləlik zamanı stress və infeksiyalar
• Ətraf mühit çirkliliyi
• Erkən doğuş

❌ Autizm və peyvəndlər arasında heç bir elmi əlaqə yoxdur. Bu iddia illər əvvəl sübutlarla təkzib olunub.

Autizm, valideynlər üçün dəstək yolları

Autizmli uşaq böyütmək həm sevgi dolu, həm də çətinliklərlə dolu bir yol ola bilər. Ailələr çox zaman sosial təcrid, anlaşılmama və emosional gərginlik yaşayırlar.

Yararlı addımlar:

• Psixoloji dəstək almaq
• Valideyn dəstək qruplarına qoşulmaq
• Müxtəlif terapiya və təlimlərə qatılmaq
• Uşağın maraqlarına uyğun fəaliyyətlərlə vaxt keçirmək

Uğurlu bir ailə dinamikası yaratmaq üçün həm uşağın, həm də valideynin rifahı təmin edilməlidir.

Autizm spektr pozuntusu nə deməkdir?

Autizm spektr pozuntusu anlayışı autizmin yüngül, orta və ağır formalarının hamısını əhatə edir. DSM-5 (Amerika Psixiatriya Assosiasiyasının Diaqnostik kitabçası) bu pozuntunu 3 dəstək səviyyəsinə bölür:

• Səviyyə 1: Yüngül dəstək ehtiyacı
• Səviyyə 2: Orta dəstək ehtiyacı
• Səviyyə 3: Yüksək dəstək ehtiyacı

Bu bölünmə, autizmli şəxsin gündəlik həyatda nə qədər dəstəyə ehtiyac duyduğunu müəyyən etmək üçün istifadə olunur.

Fərqlilikdir, qüsur deyil. Hər fərdin öz potensialı, bacarığı və dünyaya baxışı var. Onları anlamaq, qəbul etmək və həyatlarını asanlaşdırmaq cəmiyyətin borcudur. Maariflənmiş və anlayışlı bir yanaşma ilə həm autizmli fərdlərin, həm də cəmiyyətin bütövlükdə həyat keyfiyyəti yüksələ bilər.

Tez-tez verilən suallar

Sual: Autizm uşaqlarda neçə yaşda üzə çıxır?
Cavab: Əlamətlər adətən 1-2 yaş arasında görünür.

Sual: Autizmli uşaqlar məktəbdə təhsil ala bilərmi?
Cavab: Bəli, uyğun dəstək və fərdi proqramla oxuya bilərlər.

Nağılsarayı – Sizə dəyər veririk.
Uşaqlar üçün sağlamlıq, qayğı və rahatlıq burada başlayır. 
Sizə və sevdiklərinizə dəyər qatmaq üçün buradayıq!
Bizi youtube və instagramda izləyərək daha çox məlumat əldə edə bilərsiniz.