Uşaqlarda Yuxu Problemi
Uşaqlarda yuxu problemi, nə qədər yayılıb?
Uşaqlarda yuxu problemi, uşaqların 25–50 %-inə qədərində müşahidə olunur. Yeniyetmələrdə isə bu göstərici 40 %-ə qədər yüksəlir. Təxminən 4 %-i isə diaqnoz qoyulmuş yuxu pozğunluqlarından əziyyət çəkir.
Simptomları olan yuxu pozğunluqları (prevalans)
- İnsomniya (yuxuya gedə bilməmək və ya gec oyanmaq): 20–30 % uşaqlarda təsadüf edilir.
- Yatmaqda çətinlik, gec yatmaq (behavioral insomnia): 1‑3 yaş arası uşaqlarda 20 % və ya daha çox yayılmışdır; 4‑5 yaşda isə 10 % civarında olur.
- Parasomniyalar (sleepwalking, night terrors və s.): gecə dəhşətləri 1–6 % uşaqlarda görülür; yuxu gəzintisi və qorxu halları isə 15–17 %-ə qədər uşaqda rast gəlinir.
1. Uşaqlarda Yuxu Rejimi Necə Qurulmalı?
Yaşa görə yuxu ehtiyacları
- 0–2 yaş: gündə 11–14 saat
- 3–5 yaş: 10–13 saat
- 6–12 yaş: 9–12 saat
Sabit gündüz‑gecə rejimi
Hər gün eyni saatda yuxuya və oyanmağa çalışmaq, uşağın bioritmini tənzimləməyə kömək edir.
Gündüz yuxusu çox və ya az olsa, gecə yuxusu pozula bilər.
Sakitləşdirici rutin yaratmaq
Yatmazdan əvvəl yumşaq masaj, sakit musiqi, qaranlıq və ekranlardan uzaq ortam – melatonin səviyyəsinin yüksəlməsinə kömək edir.
Ekran istifadəsinə nəzarət
Yatmamış ən az 1 saat əvvəl ekran istifadəsi dayandırılmalı, ekranlar “gecə rejimi” rejiminə keçirilməli, bəzədici qırmızı və sarı işıqlardan istifadə edilməlidir.
Uyğun mühit təmin etmək
Yatağın sərtliyi, səs‑işıq rəngi, otaq temperaturu (təxminən 20–22 °C) yuxu keyfiyyətinə təsir edir.
Uşağın yatağı sade, boş, yumşaq battaniyədən azad olmalıdır.
2. Yuxu Pozğunluqları və Onların Növləri
Davranış mənşəli yuxu pozğunluğu (Behavioral insomnia)
Yatmaq vərdişi pozğunluğu
Bu pozğunluq, uşaq yalnız müəyyən şəraitdə (məsələn, qucaqda və ya xüsusi vərdişlərlə) yatmağa vərdiş etdikdə yaranır və müstəqil yatmağa çətinlik çəkir.
Gecə tez-tez oyanma
Gecə tez-tez oyanma, uşağın gecə boyunca yuxudan tez-tez oyandığı və yenidən yatmaqda çətinlik çəkdiyi hallar. Bu, həm valideynlərin, həm uşağın yuxusunu pozur.
Tənəffüs və struktur mənşəli pozğunluqlar (Apnealar, OSA)
- Obstruktiv yuxu apneası (OSA) uşaqların 1–5 %-də təsadüf edilir; kilolu uşaqlarda bu göstərici daha çox olur.
- Əsas simptomlara hırıltı, ağızla tənəffüs, gecə tər basması, yuxuda narahatlıq, gündüz isə diqqət dağınıqlığı və hiperaktivlik daxildir.
Parasomniyalar və digər növbə pozğunluqları
Yuxuda gəzmə, gecə qorxusu
- Gecə qorxusu: 18‑30 aylıq uşaqların təxminən 20–37 %-i yaşayır, amma bu hadisələri uşaq xatırlamır. Adətən 3‑12 yaşa qədər davam edir və sonra keçib gedir.
- Yuxuda gəzmə və konfüzyonlu oyanmalar: uşaq yaşlarında təxminən 17 % hallarda rast gəlinir.
Narahatlanmalar və təbii keçmə
Çox hallarda bu pozğunluqlar mərkəzi sinir sisteminin yetkinləşməməsi ilə əlaqədardır və uşaqlar böyüdükcə öz‑özünə keçir.
3. Problemlər necə aradan qaldırılır?
Davranış intervensiyaları ilk seçim olmalıdır
Yuxu üçün sabit ritm yaratmaq, müstəqil yatmağa vərdiş qazandırmaq və gecə oyanmalarda sakit metodlardan istifadə etmək tövsiyə olunur.
Melatonin qəbulundan əvvəl pediatrla məsləhətləşmək vacibdir – çünki bu preparat yalnız qısa müddətlik və həkim nəzarətində istifadə olunmalıdır.
Nəfəs dayanması aşkar olunması və müalicəsi ( Apnea )
Obstruktiv apneaya şübhə varsa, xüsusi yuxu testləri aparılmalıdır. Müalicə üçün adenoidektomi, tonsillektomi, CPAP aparatı və ya digər tibbi yanaşmalar tətbiq edilə bilər.
Parasomniyaların idarə edilməsi
Gecə qorxusu və yuxuda gəzmə hallarında valideynlər uşağın təhlükəsiz mühitdə olmasını təmin etməli, işıqları minimuma endirməli və müdaxiləni minimuma endirməlidirlər. Bu hallar çox vaxt böyüdükcə azalır.
Uşağın gündəlik rejimində balans
Gündüz fəaliyyəti, açıq havada oyun və təbii işıq uşağın bioritmini tənzimləyir, melatonin dövrünü pozmadan gecə yuxusunu dəstəkləyir.
4.Tövsiyələr
Uşaqlarda yuxu problemi geniş yayılmışdır və müxtəlif formalarda (insomniya, apnea, parasomniyalar) ortaya çıxa bilər.
Əsas çıxış yolları:
- Davranış əsaslı yanaşmalar: sabit rejim, yuxu üçün düzgün mühit, ekranların məhdudlaşdırılması.
- Apnea və digər tibbi problemlərdə mütləq müayinə və həkim yardımı.
- Parasomniyalar üçün təhlükəsiz mühit və sakit müdaxilə.
- Melatonin yalnız həkim nəzarətində və qısa müddətə istifadə edilməlidir.
Tez-tez verilən suallar
Sual: Uşağım gecə 2 dəfə oyanır — normaldırmı?
Cavab: 0‑6 ay arası uşaqlar üçün gecə bir neçə dəfə oyanmaq normaldır. Amma bu, 6 aydan sonra davam edir və uşağın gündəlik rejimini pozursa, yuxu rejimi və davranış dəstəyi tələb olunur.
Sual: Ekran işığından necə qorunmaq olar?
Cavab: Yatmazdan əvvəl ən az 1 saat ekran istifadəsini dayandırmaq, cihazlarda mavi işıq filtrindən istifadə etmək və yumşaq işıqlandırma təmin etmək faydalıdır.
Saytımız, valideynlər üçün faydalı məlumatlar, körpələrin sağlam inkişafı, düzgün yuxu rejimi və gündəlik qayğı ilə bağlı məsləhətlər paylaşır. Bloglarımızda mütəxəssis tövsiyələri, praktik valideynlik sirləri və körpə baxımı ilə bağlı ən son yenilikləri tapa bilərsiniz. YouTube kanalımızda qısa videolarla valideynlər üçün ipucları təqdim edir, Instagram və Facebook səhifələrimizdə isə gündəlik motivasiyaedici postlar və interaktiv məzmunlarla valideyn icmamızı gücləndiririk. Məqsədimiz valideynlərin işini asanlaşdırmaq və faydalı məlumatları hər kəs üçün əlçatan etməkdir.
